Φωνολογική ενημερότητα: Η αξία της και παραδείγματα

 Γράφει η Παπαδοπούλου Ειρήνη

Η φωνολογική ενημερότητα είναι η ικανότητα του ατόμου να αναγνωρίζει και να χειρίζεται τους ήχους της ομιλίας, όπως τις συλλαβές, τα φωνήματα και την ομοιοκαταληξία. Είναι βασική δεξιότητα για την ανάπτυξη της ανάγνωσης και της γραφής. Ακολουθούν 5 λόγοι για τους οποίους είναι σημαντική:

 1. Βασικό θεμέλιο για την ανάγνωση

Η φωνολογική ενημερότητα βοηθά τα παιδιά να κατανοήσουν ότι οι λέξεις αποτελούνται από μικρότερα τμήματα (ήχους), κάτι απαραίτητο για τη φωνητική αποκωδικοποίηση των λέξεων κατά την ανάγνωση.

 2. Ενισχύει την ορθογραφία

Η κατανόηση των φωνημάτων βοηθά τους μαθητές να αναλύουν πώς γράφονται οι λέξεις, αναγνωρίζοντας τις σχέσεις ήχου-γράμματος.

3. Προγνωστικός δείκτης αναγνωστικών δεξιοτήτων

Η φωνολογική ενημερότητα αποτελεί έναν από τους πιο ισχυρούς προγνωστικούς παράγοντες για την επιτυχία στην ανάγνωση στις πρώτες τάξεις του δημοτικού.

4. Υποστηρίζει την ακουστική μνήμη και προφορικό λόγο

Η φωνολογική ενημερότητα ενισχύει τη φωνολογική μνήμη και τη γλωσσική κατανόηση, διευκολύνοντας την αποθήκευση και επεξεργασία λεκτικών πληροφοριών.

Παρακάτω θα βρεις παραδείγματα ασκήσεων φωνολογικής ενημερότητας κατάλληλα για παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας, οργανωμένα ανά επίπεδο δυσκολίας:

1. Δραστηριότητες επίγνωσης λέξεων (εύκολο)

Στόχος: Να κατανοήσουν τα παιδιά ότι οι προτάσεις αποτελούνται από λέξεις.

• ✂️ Κόβω προτάσεις σε λέξεις
  Δίνουμε μια πρόταση (π.χ. "Ο Νίκος παίζει μπάλα") και τα παιδιά χτυπούν παλαμάκια για κάθε λέξη.
  Πόσες λέξεις έχει; (4)

• 🎲 Παιχνίδι με εικόνες
  Δείχνουμε εικόνες αντικειμένων και ζητάμε: "Τι βλέπεις;" — "Ένα κόκκινο μήλο." Ρωτάμε: Πόσες λέξεις είπες;

2. Δραστηριότητες συλλαβικής επίγνωσης

Στόχος: Να εντοπίζουν τις συλλαβές των λέξεων.

• 👏 Χτυπώ παλαμάκια ανά συλλαβή
  Π.χ. για τη λέξη "καρέκλα" – 3 παλαμάκια: κα – ρέ – κλα.

• 🧩 Σύνθεση λέξεων
  Λέμε τις συλλαβές αργά: "πα – πού – τσι" και τα παιδιά βρίσκουν τη λέξη: παπούτσι.

 3. Δραστηριότητες φωνημικής επίγνωσης (πιο σύνθετο)

Στόχος: Να αναγνωρίζουν φωνήματα (ήχους) μέσα στις λέξεις.

• 🎯 Ποιο γράμμα ακούς πρώτο;
  Π.χ. "Ποιο είναι το πρώτο γράμμα στη λέξη 'μάτι';" → /μ/

• 🔄 Αντικατάσταση ήχου
  Π.χ. "Αν στη λέξη 'φως' αλλάξουμε το /φ/ με /δ/, τι λέξη έχουμε;" → δως

• 🧠 Ομοιοκαταληξία
  Π.χ. "Τι κάνει ρίμα με 'γάτα';" → πατάτα, σαλάτα (ή λένε αν κάνει ρίμα ή όχι)

 4. Παιχνίδια – Δραστηριότητες

• 🎲 "Λέξη-Κυνήγι"
  Ζητάμε να βρουν μέσα στο σπίτι 3 αντικείμενα που ξεκινούν με το /κ/.

• 🎵 Τραγούδια και ποιηματάκια με ρίμα
  Π.χ. "Πάνω στο τραπέζι κάθεται μια φέτα / τυρί που το τρώει μια ... γάτα!"

• 🐒 "Φωνολογικός παπαγάλος"
  Λέμε μια λέξη χωρισμένη σε φωνήματα (π.χ. /σ/-/κ/-/ι/) και τα παιδιά "ξαναλένε" τη σωστή λέξη: σκί.

Καλή διασκέδαση!